آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی محرمانه اعلام کرد که ایران طی ماه‌های اخیر میزان ذخایر اورانیوم با غنای نزدیک به سطح تسلیحاتی خود را باز هم افزایش داده و از تهران خواست فوراً مسیر خود را تغییر داده و با تحقیقات این نهاد همکاری کند.
این گزارش که آسوشیتدپرس روز شنبه ۱۰ خرداد به نسخه‌ای از آن دست یافته، در شرایطی منتشر شده که مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا دربارهٔ یک توافق احتمالی هسته‌ای در هفته‌های اخیر در جریان بوده است؛ توافقی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تلاش دارد به آن دست یابد.
بر اساس گزارش آژانس مستقر در وین، تا تاریخ ۱۷ مه (۲۸ اردیبهشت)، ایران ۴۰۸.۶ کیلوگرم اورانیوم با غنای تا ۶۰ درصد ذخیره کرده است؛ رقمی که نسبت به گزارش پیشین در ماه فوریه، افزایشی نزدیک به ۱۳۴ کیلوگرم، معادل حدود ۵۰ درصد داشته است.
بر پایه گزارش‌های آژانس، تهران تنها کشور غیرهسته‌ای در جهان است که اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند؛ سطحی که فاصله‌ای اندک با غنای ۹۰ درصدی مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای دارد. در گزارش فوریه، میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران ۲۷۴.۸ کیلوگرم اعلام شده بود.
در گزارشی جداگانه و تفصیلی، آژانس از همکاری ناکافی ایران در زمینه نظارت بر برنامه هسته‌ای‌اش انتقاد کرده و آن را «کمتر از سطح رضایت‌بخش» توصیف کرده است.
در این گزارش آمده: «در حالی‌که ایران به همکاری با آژانس در امور مربوط به اجرای پادمان‌های معمول ادامه می‌دهد، اما در چند زمینه همکاری ایران ناکافی بوده است.»
آژانس به‌ویژه از عدم پیشرفت ایران در ارائه توضیح درباره آثار اورانیوم کشف‌شده در سایت‌های اعلام‌نشده انتقاد کرده و افزوده است: «ایران بارها یا پاسخی نداده یا پاسخ‌های غیرقابل قبول فنی ارائه کرده و محل‌های مورد نظر را پاکسازی کرده است؛ امری که راستی‌آزمایی آژانس را مختل کرده است.»
واکنش جمهوری اسلامی ایران
ساعاتی پس از انتشار این گزارش، وزارت خارجه جمهوری اسلامی و سازمان انرژی اتمی ایران در بیانیه‌ای مشترک ادعا کردند این گزارش «با اهداف سیاسی از طریق فشار بر آژانس تهیه شده است».
در این بیانیه همچنین آمده است که جمهوری اسلامی «اتهامات درج‌شده در گزارش فعلی مدیرکل مبتنی بر ادعای معدود فعالیت‌ها و مکان‌های اعلام‌نشده در دهه‌های گذشته است».
وزارت خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران در عین حال ادعا کردند «گزارش منتشرشده حاوی ارجاعاتی به مسائل جزئی و فراتر از مأموریت محوله، غیرمرتبط و فراپادمانی است».
در این بیانیه این هشدار نیز ذکر شده است که اگر برخی کشورها قصد داشته باشند از تعاملات تهران با آژانس یا گزارش فعلی در جریان نشست شورای حکام «سوء‌استفاده کنند، جمهوری اسلامی ایران اقدامات متناسبی در پاسخ به چنین رویکردی»، اتخاذ و اجرا خواهد کرد.
رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بارها تأکید کرده است که «ایران تنها کشور غیردارنده سلاح هسته‌ای است که در حال غنی‌سازی در این سطح است».
رافائل گروسی روز شنبه دهم خرداد گفت که او «بار دیگر از ایران می‌خواهد که به‌طور کامل و مؤثر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند».
روز پنجشنبه، مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی گمانه‌زنی‌ها در مورد یک توافق هسته‌ای قریب‌الوقوع با ایالات متحده را رد کردند و تأکید کردند که هر توافقی باید تحریم‌ها را به‌طور کامل لغو کند و به برنامه هسته‌ای کشور اجازه ادامه فعالیت بدهد.
این اظهارات یک روز پس از آن بیان شد که رئیس‌جمهوری ایالات متحده اظهار داشت: به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، گفته است که از حمله به ایران خودداری کند تا به واشینگتن زمان بیشتری برای تلاش جهت دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با تهران داده شود.
دونالد ترامپ روز جمعه هم گفت که همچنان فکر می‌کند دستیابی به توافق می‌تواند در «آینده‌ای نه چندان دور» حاصل شود.
رئیس‌جمهور آمریکا در مورد ایران گفت: «آنها نمی‌خواهند منفجر شوند. آنها ترجیح می‌دهند توافق کنند.» او افزود: «این یک اتفاق عالی خواهد بود که بتوانیم بدون پرتاب بمب در سراسر خاورمیانه به توافق برسیم».
واکنش اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پس از انتشار تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در بیانیه‌ای نوشت: «جامعۀ جهانی باید همین حالا برای توقف ایران اقدام کند.»
در این بیانیه همچنین آمده است: «این گزارش به‌وضوح همان چیزی را تأیید می‌کند که اسرائیل سال‌ها است می‌گوید؛ هدف از برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز نیست.»
نتانیاهو همچنین ادعا کرد که حکومت ایران «کاملاً مصمم است برنامۀ تسلیحات هسته‌ای خود را به سرانجام برساند».
در ماه‌های اخیر گمانه‌زنی‌های زیادی دربارۀ احتمال اقدام نظامی اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران مطرح شده و در همین حال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اخیراً گفته است به نتانیاهو هشدار داده اقدامی انجام ندهد که باعث مختل شدن روند مذاکرات هسته‌ای با ایران شود.
برخی نکات گزارش به‌روایت خبرنگار وال استریت جورنال
لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت جورنال که خبرهای هسته‌ای جمهوری اسلامی را پوشش می‌دهد، پس از انتشار گزارش دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشت «بسیاری از اطلاعات این گزارش تا حدی شناخته‌شده بودند، اما برخی جزئیات جالب توجه‌اند».
چکیدۀ نکات مهمی که خبرنگار وال استریت جورنال به آنها اشاره کرده، از این قرار است:
سایت لویزان-شیان
- در سال ۲۰۰۳ ایران از اورانیوم برای ساخت نوعی وسیله به‌نام «آغازگر نوترونی» استفاده کرده که می‌تواند در آغاز واکنش‌های هسته‌ای نقش داشته باشد.
- این وسایل در آزمایش‌های انفجاری استفاده شدند.
- تجهیزاتی مثل آشکارساز نوترون هم ساخته و آزمایش شده بود.
- آژانس می‌گوید ایران حدود ۱۰ کیلوگرم اورانیوم استفاده کرده ولی هیچ‌وقت اعلام نکرده است.
- تحقیقات درباره این سایت به نتیجه نرسیده، فقط فعلاً متوقف شده چون راهی برای ادامه تحقیقات وجود نداشته است.
- نگرانی اصلی این است که بخشی از مواد هسته‌ای هنوز حساب‌وکتابش مشخص نیست و شاید در جایی مخفی مانده باشد.
- «مقدار ماده هسته‌ای حساب‌نشده نشان می‌دهد که اورانیوم فلزی بیشتری از حدود ۱۰ کیلوگرمی که آژانس قبلاً ارزیابی کرده بود، در اختیار مؤسسه فیزیک کاربردی بوده، که در سایت لویزان-شیان فعالیت می‌کرد. مکان کنونی این ماده هسته‌ای همچنان برای آژانس نامشخص است. بنابراین، آژانس نمی‌تواند مشخص کند که آیا این ماده مصرف شده، با مواد اعلام‌شده ترکیب شده یا همچنان خارج از نظام پادمان است.»
سایت مریوان
- در سال ۲۰۰۳ ایران آزمایش‌های انفجاری در این سایت انجام داد، ازجمله آزمایش‌هایی با سامانه‌های کامل انفجاری.
- تجهیزات ثبت و آشکارسازی نوترون برای آزمایش‌های آینده آماده شده بود.
- پس از آن‌که آژانس نمونه‌های اورانیوم در تورقوزآباد پیدا کرد، ایران شروع به تخریب سایت مریوان کرد و دسترسی آژانس را به تأخیر انداخت.
- توضیح ایران درباره دلیل تخریب محل، از نظر فنی قانع‌کننده نبود.
- آژانس می‌گوید ایران در مریوان هم برنامه‌هایی برای ساخت ابزارهای نوترونی بیشتر داشت، ولی ایران توضیحات غیرقابل‌باوری ارائه داد (مثل اینکه ذرات اورانیوم از معدن‌های شوروی سابق آمده‌اند).
سایت ورامین
- این مکان مرتبط با سایت لویزان بوده و شامل تأسیسات آزمایشی برای تبدیل سنگ اورانیوم به مواد قابل‌استفاده در چرخه سوخت هسته‌ای بوده است.
- مواد آلوده، تجهیزات شیمیایی و سیلندرهای UF6 در این مکان وجود داشته‌اند.
- ایران بخشی از این تجهیزات را در سال ۲۰۰۳-۲۰۰۴ منتقل کرده و سپس به تورقوزآباد برده است.
- آژانس در ۲۰۲۰ توانست نمونه‌برداری کند و آثار اورانیوم ساخت بشر پیدا کرد.
- ایران ادعا کرد اصلاً چنین سایتی در ورامین وجود نداشته، ولی آژانس این توضیح را نپذیرفته و می‌گوید همچنان مشخص نیست این مواد الان کجاست.
سایت تورقوزآباد
- این مکان جایی بوده که مواد و تجهیزات آلوده از چند سایت دیگر به آن منتقل و ذخیره شده‌اند.
- برخی از این کانتینرها در سال ۲۰۱۸ به مکان ناشناسی منتقل شده‌اند.
- ایران ادعا می‌کند همۀ این‌ها نتیجه خرابکاری خارجی بوده و شبکه‌ای از ایرانیان دوتابعیتی و اتباع چند کشور برای بدنام‌کردن ایران نقش داشته‌اند.
- آژانس می‌گوید ایران هیچ مدرکی برای این ادعا ارائه نکرده است.
